Kserkses- tyran i despota czy dobry władca na pokojowe czasy?

Zapewne wielu z Nas kojarzy perskiego króla królów Kserksesa jako tyrana, despotę, okrutnika i megalomana jak został on przedstawiony w słynnym filmie 300 i jego sequelu "300: Początek Imperium". Jak współczesna kultura potrafi zdegradować wyobrażenie na temat pewnych zagadnień, wystarczy spojrzeć na elitarną perską gwardię królewską- "Nieśmiertelnych", którzy zamiast nosić czarne stroje i maski samurajskie wyglądali mniej więcej tak:

Przyjrzyjmy się jednak Kserksesowi. Urodzić się miał w roku 518 p.n.e. Przyszły imperator perski był synem Dariusza Wielkiego z dynastii Achemenidów, który scementował imperium stworzone wcześniej przez Cyrusa Wielkiego (którego dokonań militarnych nie powstydziłby się sam Aleksander Macedoński). Według jednej z inskrypcji, Dariusz zwlekał z wyznaczeniem następcy spośród swoich (rzekomo) wielu synów- w końcu jednak padło na Kserksesa.

Kserkses na płaskorzeźbie z Persepolis

Jego wyprawa do Grecji jest chyba wszystkim znana- Persowie nie odnieśli większych sukcesów w walce z maluczkimi (z ich perspektywy) miastami-państwami greckimi. Dla władców olbrzymiego imperium rozciągającego się między dzisiejszą Turcją a Pakistanem walki z Grekami były wojną na peryferiach imperium, postrzeganą podobnie jak najazdy koczowniczych Saków, Scytów, Messagetów i innych ludów nękających rubieże Imperium, chociaż klęska wyprawy na Grecje pociągnęła za sobą pewne straty finansowe i prestiżowe.

Chociaż na polu militarnym Kserkses ponosił klęski, to zasłynął on jako wielki budowniczy. Znacznie rozbudował on główną stolicę Persji- Persepolis (w jęz. perskim- Parsa), której budowę rozpoczął jego ojciec, Dariusz Wielki. (Persja miała 4 stolice: Persepolis, Ekbatanę, Suzę i Babilon). Prócz tego za jego rządów większe znaczenie zyskała wczesna wersja Zaratusztranizmu, narodowej monoteistycznej (lub jak kto woli, dualistycznej) religii Persów którą wyparł dopiero islam (pomimo to zaratusztranie żyją do dziś). Na miejsce zburzonych świątyń po rebelii w Babilonii postawiono przybytki poświęcone bogowi Ahura mazda.

Jak Kserksesa oceniają historycy? Był to władca raczej przeciętny- bez wątpienia był to człowiek mający na sumieniu czyny okrutne, ale czy odstawał aż tak bardzo od innych despotów? Persowie byli najbardziej tolerancyjnym ze starożytnych imperiów- dawali dużą autonomię podbitym ludom- to oni dali wolność Żydom po okresie tzw. "Niewoli babilońskiej". A już np. tacy Asyryjczycy wycinali w pień całe narody, niszczyli miasta i masowo wysiedlali ludzi.

Moneta z czasów Kserksesa (przedstawiająca samego władcę)

Z Kserksesem związanych jest kilka ciekawostek. Podczas przeprawy z Azji Mniejszej do Europy egipscy i feniccy poddani Kserksesa zbudowali most pontonowy, który został zniszczony przez szalejący sztorm. "Za karę" kaci Kserksesa rzucili w morze rozpalone kajdany i zaczęli złorzeczyć przeciwko siłom natury- co ciekawe wkrótce po tym sztorm miał ustąpić. Kserkses jest także przedstawiony na kartach Biblii, gdzie występuje pod imieniem Achaszwerosz a biblijna Estera zostaje jego żoną.

Kserkses tuż za ojcem, Dariuszem siedzącym na tronie- relif z Persepolis

Ogień grecki- Wunderwaffe Cesarstwa Bizantyjskiego

Oblężenie Konstantynopola 674-678

Cesarstwo Bizantyjskie, nazywane przez średniowiecznych Greków (Rhomajów)- Basileia ton Rhomaion; sukcesor antyku, ostatni relikt chwały Cesarstwa Rzymskiego... Wiele można by powiedzieć na temat tego państwa i jego roli w rozwoju cywilizacji i obrony Europy przed zwycięskim pochodem Arabów (nie, Frankowie nie ocalili Europy- zrobili to Bizantyjczycy pod Konstantynopolem). Właśnie z pochodem armii Kalifatu wiąże się pewna ciekawostka- ogień grecki.

Receptura substancji nazywanej ogniem greckim miała być znana Grekom już w starożytności, którzy to mieli użyć jej podczas oblężenia jednego z polis w trakcie wojny peloponeskiej. Tym niemniej trzeba wspomnieć o roku 674 kiedy to niejaki Kalinnikos- syryjski chemik i architekt z Heliopolis poprzez swoją pracę zapewnił Cesarzowi Konstantynowi IV coś co w realiach średniowiecza można by nazwać "superbronią". Faktem jest, że dzięki wynalazkowi Kalinnikosa Bizancjum wytrzymało arabską nawałnicę i wiele późniejszych napaści.

Dromon (okręt używany przez flotę Bizantyjską) miotający ogień grecki

Skutki użycia ognia greckiego można by porównać do napalmu, w dodatku substancja ta zapalała się przy kontakcie z wodą (możliwe zastosowanie wapna palonego).

Substancji tej używano w dużej mierze podczas bitew morskich, chociaż robiono to również na lądzie. Grecki ogień miotano przy użyciu nieco zmodyfikowanej, a wynalezionej w starożytnej Aleksandrii pompy przeciwpożarowej. Co ciekawe Bizantyjczycy stosowali nawet takie urządzenia, które można by nazwać pierwszymi miotaczami ognia. Niekiedy ogień grecki miotano w glinianych naczyniach albo nasączano nim pociski machin oblężniczych.

Za zdradzenie receptury ognia greckiego groziła śmierć w torturach- sekretów tej substancji nie udało się odkryć ani Arabom ani Europejczykom. Sposób przygotowania miał być rzekomo następujący: "Jedną część kalafonii, jedną część siarki, sześć części saletry dobrze sproszkowanych rozrobić w oleju lnianym lub laurowym a następnie umieścić w metalowym naczyniu."

Ciekawe filmy z youtuba ilustrujące jak mógł działać "ogień grecki":